Meer werk te doen met minder mensen, dat is kort samengevat de uitdaging waar inkoop voor staat. Digitalisering en automatisering, maar ook competenties spelen hierbij een belangrijke rol. Vier perspectieven op een arbeidsmarkt onder hoogspanning.
De arbeidsmarkt voor inkoopprofessionals is zeer gespannen. Uit de Deal!-Nevi Nationale Inkoopenquête 2022 blijkt dat binnen nu en tien jaar één op de vier inkopers het vak verlaat. Professionals met veel kennis en een lange staat van dienst. Terwijl de instroom vanuit wo en hbo nog (volstrekt) onvoldoende is. Bovendien krijgt de inkoopprofessional steeds meer op zijn bordje, wat vooral eisen stelt aan de competenties.
Wij vroegen een cpo, een inkoopwetenschapper, een inkoopopleider en een hr-specialist hoe je omgaat met die permanente krapte op de arbeidsmarkt en wat de belangrijkste competenties zijn om succesvol te zijn en blijven.
KPN-CPO Jeroen Wegkamp trapt af: “KPN heeft een spend van zo’n 2,5 miljard euro, waarvan 50 procent capex. Op centraal niveau hebben wij een inkoopafdeling van 70 fte, met vijf category teams en een center of excellence. Het purchase to pay– proces zit bij finance. Contractmanagement, zo’n 200 fte, is deels ondergebracht bij procurement en deels in de business. Ik constateer een versnelling van trends, door de logistieke spanningen in ketens en de hoge inflatie. Inkoop is daardoor nog meer een boardroom topic. Een duidelijke versnelling zien wij ook door de digitalisering, in het bijzonder door de toepassing van AI. Het purchase to pay-proces is al geautomatiseerd. Mede door chatbots zal de operationele inkoop in hoge mate geautomatiseerd gaan plaatsvinden.”
Mensenwerk
“Dat gaat ook gebeuren met de tactische inkoop. Bijvoorbeeld door een leverancierslonglist samen te stellen, of door te onderhandelen met bots voor relatief eenvoudige aankopen. Daarvoor bestaan al prima oplossingen. De rest blijft over voor mensen. En dat is heel wat: capex-inkopen, categoriestrategieën bepalen, de vraag vormen, scenarioanalyses maken, beslissingen nemen rond make or buy en alles wat nieuw, eenmalig en innovatief is. Wat contractmanagement betreft kun je het beheer automatiseren, terwijl het relatiemanagement mensenwerk is. En last but not least: complexe onderhandelingen. Het bepalen van doel en strategie van de onderhandeling en de onderhandelings- strategie is en blijft inkoopmensenwerk.”
Klaas Sterk
Jeroen Hulsman
Jeroen Wegkamp
Waslijst van eisen
“Wij werven doorlopend inkopers, vooral vanwege de doorstroom van onze mensen naar andere functies binnen KPN. In feite waren we altijd op zoek naar het schaap met 28 poten. Hiervoor hadden we een hele waslijst van eisen aan kennis, ervaring en vaardigheden opgesteld. Maar vanaf dit jaar pakken we de werving op een andere manier aan. We zoeken nu vooral jonge mensen met een hbo- of wo-achtergrond, bijvoorbeeld juridisch, technisch en bedrijfseconomisch. Dat betekent dat we niet meer primair op basis van inkoopkennis werven.”
Eigen kweek
“Inkoop zelf is namelijk geen rocketscience; juist de toepassing ervan is zo belangrijk. En daarbij vormen competenties de basis: communicatieve skills en adviesvaardigheden, creativiteit. En ook: kun je omgaan met data? Die competenties stellen wij allemaal vast in een assessment. Geschikte kandidaten gaan vervolgens een traject van twaalf maanden in om te leren hoe KPN en inkoop in elkaar steken en om hun competenties verder te ontwikkelen. Kortom: wij kiezen voor eigen kweek, conform het Ajax-model. Dat laat onverlet dat we af en toe een spits kopen.”
AANTREKKENLIJKE WERKNEMER
“KPN is een aantrekkelijke werkgever, daarom verwacht ik dat onze nieuwe koers qua werving zal aanslaan. Wij zijn namelijk een brede digitale dienstverlener, gefocust op ontwikkeling van medewerkers en met veel verschillende doorgroei- mogelijkheden. De work-life balance is prima te noemen en op het gebied van duurzaamheid zijn we in onze sector wereldwijd nummer één.
Binnen telecom voert KPN al geruime tijd de Dow Jones Sustainability-lijst aan.”
Wetenschapper aan Universiteit Twente Klaas Stek ziet dat het aantal uitdagingen voor inkoop niet alleen sterk is toegenomen, maar dat ook buiten de traditionele scope veel aan de hand is. “Concurrentie tussen mondiale ketens, verstoring van ketens, klimaatverandering en de noodzaak tot verduurzaming, geopolitieke spanningen, het recent van kracht geworden EU Corporate Sustainability Due Diligence Directive en de oorlog in Oekraïne, om de belangrijkste maar eens te noemen. Daar komt de krapte op de arbeidsmarkt voor inkoopprofessionals nog bij. En die is allerminst tijdelijk, ook door de aanstaande uitstroom van een generatie inkopers met veel kennis en ervaring.”
”Daarom moet de arbeidsproductiviteit in inkoop omhoog. Inkooptaken worden steeds vaker overgenomen door machines. Die doen dat sneller en foutlozer dan mensen. In feite wordt de mens daardoor menselijker. De mens wordt gekenmerkt door een creatieve drang, die voortkomt uit ontevredenheid over bepaalde situaties. Kunstmatige intelligentie onder- steunt ons in onze creativiteit, maar lévert niet de creativiteit die je met out of the box denken bereikt. Dat is een puur menselijke activiteit en juist van belang om te kunnen omgaan met de vele uitdagingen, waaronder kunst- matige intelligentie. Dat doe je door middel van creativiteit, bijvoorbeeld door een ervaring uit het verleden te combineren met een actuele uitdaging. Zo werd de cd de opvolger van het vinyl. Had een machine dat ooit kunnen uitdenken?”
Mix van skills
“Een goede mix van professionele kennis en soft skills zal ook in de toekomst de basis zijn. Welke mix dat precies is, hangt af van de sector en de organisatie in kwestie. Je moet weten waar het over gaat, je eigen organisatie kennen en de context waarin jouw organisatie opereert. De mix van hard skills en soft skills is aan verandering onderhevig. Het is dus zaak die op peil te houden. Specifieke kennis, vaardigheden, context en drijfveren vormen de basis om op een creatieve wijze antwoord te geven op de hedendaagse uitdagingen.”
Onderbewustzijn
“Ieder mens heeft een bewuste en onderbewuste geest. Vergelijk het met een ijsberg. De bewuste geest is het puntje van de ijsberg, boven water. Daar zit het analytisch vermogen waarmee je een probleem kunt analyseren. Het grootste deel van onze geest, en de meeste activiteit, zit onder water in het onderbewustzijn. Dat staat nooit stil. Creativiteit is een proces dat verborgen zit in het onderbewustzijn. Ieder mens heeft creatieve ideeën. Opeens springt zo’n idee als een pingpongbal boven water. Vaak gebeurt dat als er rust of ontspanning is of bij repeterende werkzaamheden. Als je op de racefiets zit, tijdens een wandeling, onder de douche, vlak voordat je gaat slapen; op die momenten is er opeens dat eurekamoment.”
Juiste klimaat
“In principe is iedereen is creatief, maar de meeste mensen zijn zich er onvoldoende van bewust. Het is zaak om dat bewustzijn te ontwikkelen, je creativiteit te herkennen én erkennen en die vervolgens in de praktijk toe te passen. En als creativiteit ergens voor nodig is, dan is dat wel voor innovatie. Nadine Kiratli heeft een promotieonderzoek gedaan naar het klimaat dat nodig is voor innovatie in inkoopteams. Een goed, veilig werkklimaat en managementsupport zijn hiervan de aanjagers. En: er moet voldoende tijd zijn. Dat is ook heel belangrijk.”
Juiste klimaat
Jeroen Hulsman is directeur productmanagement en innovatie bij Nevi. Missie: inkoop naar een hoger niveau te brengen binnen private en publieke organisaties, en binnen de maatschappij. “In de kern is Nevi een ontwikkelorganisatie voor alle inkoopprofessionals in Nederland. Daartoe hebben we meer dan alleen een uitgebreid aanbod van basisopleidingen, programma’s en trainingen. Wij ondersteunen die ontwikkeling ook door het faciliteren van (online) doelgroepgerichte netwerken tussen inkoopprofessionals, wetenschappelijk onderzoek via de Nevi Research Commissie en kennisdistributie via Deal!. Continu marktonderzoek leert ons welke activiteiten een inkoopprofessional uitvoert en welke veranderingen eraan komen. Wij segmenteren op inhoud van de functie en passen daar activiteiten op aan.”
Begrip van de context
“Wat betreft de hard skills, de benodigde kennis, verstrekken we actuele basiskennis op verschillen- de functieniveaus via de opleidingen met diploma. Trainingen zorgen voor verdieping op de inhoud. Een stevige basis door opleidingen is essentieel: wat houdt het vak in? Ook om de steeds grotere hoe- veelheid informatie, denk aan de mogelijkheden van ChatGPT, te kunnen beoordelen. Begrip van de context, de relatie met andere functies en van actuele ontwikkelingen zijn daarbij van groot belang.”
Competentietrainingen
Naast kennis (hard skills) de juiste competenties hebben (soft skills), wordt ook steeds belangrijker. Bijvoorbeeld als het gaat om verandermanagement. De ontwikkeling van deze competenties spitsen wij altijd toe op de specifieke inkooptaak en verwerken die in de basisopleidingen. Nevi heeft geen algeme- ne trainingen voor het ontwikkelen van competenties. Je kunt wel inkoopspecifieke competentietrainingen volgen, zoals ‘Kracht en invloed bij onderhandelen’, of ‘Design thinking in procurement’.”
Reflecteren
“De noodzaak van verduurzaming, maar ook keten- verstoringen en geopolitieke verschuivingen binnen de supply base maken de context complexer. De lat ligt steeds hoger en er komen steeds verantwoordelijkheden bij. Wij blijven inzetten op de basis van het vak voor de verschillende functieniveaus, maar kijken ook naar betekenisvolle leerervaringen. Dat wil zeggen: ervaren wat de impact is van veranderingen binnen jouw context en reflecteren op een genomen inkoopactie. Door te voelen beklijft een leerervaring beter en wordt die betekenisvoller.
Hierbij is blended learning ook belangrijk: de juiste mix van leermiddelen en -vormen. Mede door de lockdowns kan binnen die mix nu meer online worden geleerd. Onze cursisten geven echter ook duidelijk aan dat zij een relevant en stevig netwerk willen opbouwen. Fysieke ontmoetingen zijn daarvoor essentieel. Door leren vergaar je kennis en door relevante ontmoetingen krijg je relevante kennissen.”
Reflecteren
Boudewijn Meijs, manager W&S en Talentontwikkeling bij EPSA Netherlands verwacht dat de krapte op de arbeidsmarkt in het algemeen de komende jaren toeneemt. “Mede door de combinatie van ontgroening en vergrijzing. Juist voor inkoop is dat zo. Een hele generatie inkopers met veel kennis en ervaring stroomt uit en er stroom te weinig in om dat te compenseren. Inkoopvolwassenheid groeit snel en verschillende crises zijn de afgelopen jaren aanleiding geweest voor investering in het vakgebied. Ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en in inkoop zorgen samen voor een grote uitdaging. Dit stelt de flexibiliteit en creativiteit van werkgevers ten aanzien van personeelsbeleid op de proef.”
Doorstromers en zij-instromers
“Alleen organisaties met een goed imago en een aantrekkelijke propositie kunnen talent met passende ervaring en skills aantrekken en behouden. Het merendeel zal eisen moeten loslaten, werven op competentieniveau en investeren in ontwikkeling en opleiding van doorstromers en zij-instromers. Denk aan mensen in sales en projectmanagement. Voor dergelijke ontwikkelingen is strategische personeelsplanning binnen organisaties vereist, maar ik zie dat nog te weinig.” VVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVVV
Meer inspanning nodig
“Voor een opdrachtgever vergt het vinden van de juiste inkoop- professional hierdoor meer inspanning, ondanks de omvang en kwaliteit van ons netwerk. Dat moeten we door de krapte op de arbeidsmarkt dan ook verbreden tot buiten inkoop en investeren in jong talent. Dat doen we met het Talentontwikkelprogramma, TOP, een maatwerkontwikkelprogramma voor opdrachtgevers. Dit is in de eerste plaats een competentiegericht opleidingstraject voor jonge hbo- en wo-afgestudeerden, ongeacht de studierichting. Het aantal deelnemers neemt jaar na jaar toe.”
Geen beeld van inkoop
“Opvallend is dat studenten geen of een beperkt beeld van inkoop hebben, terwijl het juist een gaaf vak is. Inkoop moet daarom beter geprofileerd worden. In vergelijking met bijvoorbeeld sales en marketing loopt de reputatie echt nog achter. Wat maakt het inkoopvak nou juist zo interessant? Grote accountancyorganisaties en fiscale dienstverleners zijn al sinds jaar en dag actief binnen hbo- en wo-instellingen. Zij geven presentaties en bieden stages aan. Meerdere bedrijven, waaronder EPSA Netherlands, hanteren deze benadering inmiddels ook. Toch is er op dit gebied nog veel te winnen.”
Skills van de toekomst
“Wat betreft de skills voor de toekomst zullen interpersoonlijke en analytische vaardigheden steeds belangrijker worden, mede door kunstmatige intelligentie en robotisering. Langzaam maar zeker stromen nu data-analisten het vak in. Een center of excellence met gespecialiseerde inkoopanalisten is geen uitzondering meer. Hierdoor ontstaan ook andersoortige functies, zoals procurement product owners voor doorontwikkeling van inkoop en focus op verandermanagement. Verder denk ik niet dat direct banen zullen verdwijnen binnen inkoop, maar wel dat de samenstelling van taken en verantwoordelijkheden verandert. Een deel wordt geautomatiseerd, wat meer ruimte creëert voor strategische en relationele aspecten binnen de arbeidsmarkt. De vraag is hoe snel ontwikkelingen ook echt doorgevoerd kunnen worden. Met name operationele taken zullen door machines worden verricht, maar ook tactisch werk zal tot op bepaalde hoogte door AI kunnen worden gedaan, denk aan smart contracting.”
MEER WETEN?
Het artikel komt voort uit het dagblad Deal! Met dank aan Freek Andriesse (adjunct-hoofdredacteur Deal!) en Nevi.
Wil je het hele artikel lezen? Maak dan een gratis account aan bij Nevi en lees het hele artikel via onderstaande knop!
