Onze specialisten hebben dagelijks met SROI te maken, zowel vanuit de rol als opdrachtnemer, als vanuit de adviserende rol van de opdrachtgever. Yasmin van den Oudenrijn, manager van het team projectmatig aanbesteden en Eva Fredriks, senior consultant en CSR (Corporate Social Responsibility) coördinator, merken dat een SROI uitvraag nu soms behoorlijk ingekaderd wordt. Dat resulteert in beperkingen bij het invullen van de uitvraag. Zij vertellen over hun ervaringen.
Geld verdienen en een deel van je gemaakte omzet teruggeven aan de maatschappij. Dat is de kern van social return on investment (SROI). Het vraagt wel iets van zowel opdrachtgever als opdrachtnemer. SROI werd in 2011 actueel. Het doel was om mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te ondersteunen richting een baan. Door inschrijvers te verplichten een bepaald percentage van de omzet uit de opdracht sociaal in te zetten, konden mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt makkelijker weer aan het werk komen, zo was het idee. In veel aanbestedingen wordt anno 2024 deze zogenoemde ‘tweeprocentsregel’ nog steeds uitgevraagd, maar dat levert in de huidige krappe arbeidsmarkt steeds vaker problemen op.
Strikte voorwaarden: inschrijven of niet?
“Inschrijvers wíllen de voorwaarden graag invullen”, vertelt Yasmin. “Maar het kúnnen is vaak een ander verhaal.” Het helpt dan als de uitvraag breder wordt getrokken. Eva herkent dat: “In plaats van strikte voorwaarden hanteren, kan een opdrachtgever ook de invulling van de SROI verruimen. Bijvoorbeeld door niet alléén in te zetten op het helpen van mensen met een achterstand tot de arbeidsmarkt of door de geografische invulling van de opdracht verruimen. Dan kan een inschrijver beter aan de voorwaarden voldoen.”
Yasmin en Eva merken dat er steeds vaker vraagtekens bij de SROI-eisen gezet worden. “De markt maakt duidelijk een afweging”, zegt Yasmin. “Ze vragen zich af: willen we op de opdracht inschrijven, ondanks het feit dat de SROI-verplichting bijna onhaalbaar lijkt? In de praktijk blijken organisaties er vaak voor te kiezen tóch in te schrijven en later te bedenken hoe ze het percentage gaan halen. “Maar er gaat een moment komen dat partijen afzien van inschrijving, omdat de eisen te streng zijn”, stelt Yasmin.
Eva vult aan: “Dat betekent dan minder inschrijvingen en dat kan nadelig zijn voor het uiteindelijke resultaat. De gebruikelijke specialisten durven het risico niet aan of bedrijven die verder van de aanbestedende dienst gesitueerd zijn worden praktisch uitgesloten. Dat heeft dan mogelijk gevolgen voor de kwaliteit. En vergeet niet dat je als opdrachtgever ook in grijs gebied terecht komt. Je mag immers niemand uitsluiten volgens de Aanbestedingswet.”
SROI in de praktijk
Eva bemerkt een terughoudendheid bij aanbestedende diensten op het gebied van SROI. “SROI wordt nog te vaak gezien als iets wat er ‘ook nog’ bij komt. Soms is er angst om te handelen in strijd met de aanbestedingswet of het eigen (inkoop)beleid. Het beste is om de tijd te nemen om na te denken hoe SROI wordt uitgevraagd, bij voorkeur vroeg in het aanbestedingsproces. Er is heel veel mogelijk, maar dat vraagt soms wat creativiteit en flexibiliteit.”
Yasmin komt met een sprekend voorbeeld. “Stel je voor dat je een accountantskantoor bent en twee interessante opdrachten tegenkomt. Bij de ene moet je iemand met een afstand tot de arbeidsmarkt inzetten op de specifieke klus die je aanneemt en bij de ander mag je de SROI-verplichting ook invullen door je eigen expertise terug te geven aan de maatschappij. Bijvoorbeeld door de lokale taalschool waar statushouders Nederlandse les krijgen van advies te voorzien. Dan is het niet moeilijk te bedenken welke keuze zo’n kantoor maakt. Door rigide voorwaarden in de uitvraag op te nemen, sluit je als aanbestedende dienst dus op voorhand al inschrijvers uit die op kwaliteit misschien wel de beste keuze zouden zijn.”
SROI niet behaald. En nu?
Gaan organisaties toch voor inschrijving en komen zij gedurende de opdracht tot de conclusie dat ze niet kunnen voldoen aan het SROI-percentage zoals deze was uitgevraagd, dan zijn er verschillende scenario’s mogelijk. Zo kan het zijn dat de het resterende bedrag (al dan niet met een opslag) betaald moet worden aan de aanbestedende dienst, de inschrijver een boete krijgt over de totale waarde of soms zelfs het openstaande bedrag verdubbeld terug moet betalen. Eva verbaast zich daarover: “Dat gaat om veel geld en je kunt als inschrijver moeilijk nagaan wat er met dat geld gebeurt. Gebruikt de opdrachtgever het geld dan zelf wél om maatschappelijke impact te maken?”
Een andere mogelijkheid is het afkopen van risico’s. Eva: “Je kunt de restwaarde besteden aan een certificaat van een stichting, die vooraf goedgekeurd is door de opdrachtgever. De Stichting bepaalt wat hun doelgroep nodig heeft om te kunnen werken. Bijvoorbeeld een elektrische fiets om naar het werk te komen. Schaf je als opdrachtnemer zelf zo’n fiets aan voor een medewerker, dan kun je die vaak helemaal niet meenemen in je SROI, omdat dat niet direct aan je eigen opdracht is gelinkt.”
Yasmin waarschuwt wel voor het afkopen van SROI. “De betrokkenheid is dan weg. Een opdrachtnemer voldoet de factuur en vervalt dan toch gauw weer in de waan van de dag. Terwijl SROI juist bedoeld is om zelf ook na te denken over hoe je de wereld om je heen mooier en socialer kunt maken. Maar ja, soms zijn de eisen zo onredelijk dat afkopen de laatste strohalm is.”
De toekomst van SROI
Schiet SROI soms zijn doel voorbij? “In sommige gevallen zeker,” zegt Eva. “Wat begon als een middel om mensen aan werk te helpen, is nu uitgegroeid tot iets veel groters SROI zou zich moeten richten op wat we als organisatie terug kunnen doen voor de maatschappij in bredere zin. Waarom moet je zelf iemand in dienst nemen als diegene veel beter op zijn plek is in een sociaal werkbedrijf?” Dit sociaal werkbedrijf kan vervolgens gesteund worden door de opdrachtnemer.
De focus op inzet van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt zou wat Eva en Yasmin betreft wel wat minder mogen. “Ja, SROI heeft toekomst. Maar nee, niet in deze vorm”, aldus Yasmin. “Je moet het niet helemaal in beton gieten, maar flexibel zijn. Het is tijd om SROI in de volle omvang te gaan benutten.”
Concrete tips voor aanbesteders
- Wees flexibel in je voorwaarden. Een deel van het bedrag voor vrijwilligerswerk bij een dierenasiel of voor een arbeidsparticipatie traject net buiten de gemeentegrenzen inzetten? Waarom niet?
- Focus niet alleen op inzet van mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Een bijdrage leveren aan een duurzame omgeving, vrijwilligerswerk, er zijn meer opties om het percentage te halen.
- Denk mee met de inschrijvende partij. Misschien heeft een organisatie zelf wel een heel interessant plan om de SROI mee in te vullen.
- Zet de kennis en kracht van de inschrijver in op een sociaal project Heb je een evenementenbureau gecontracteerd voor een festival? Laat het bedrijf de SROI invullen door kansarme kinderen een leuk evenement aan te bieden.
- Combineer resultaat- en inspanningsverplichting. Soms is er een aanlooptijd nodig die zich niet gelijk in resultaat door vertaalt.
- Kijk naar iedere specifieke opdracht. Er is geen standaard om SROI te formuleren. Wat is relevant en redelijk voor deze specifieke opdracht?
Meer weten, vragen of sparren over dit onderwerp? Neem dan contact op met Eva Fredriks via e.fredriks@aevesbenefit.com of Yasmin van den Oudenrijn via y.vandenoudenrijn@aevesbenefit.com
Dit artikel is eerder gepubliceerd op Aanbestedingscafé.nl. EPSA Netherlands is partner van dit platform.
